a.Arızanın Belirlenmesi
Elektrikli aygıtlarda meydana gelen her hangi bir olumsuzluğun (Arızanın) planlı bir şekilde bulunmasına Arıza Arama denir. Bir arızayı gidermek kadar, onun bulunmasının da önemli olduğu bilinmelidir. Zira arızayı küçük iken belirleyip gidermekle, sonradan meydana gelebilecek daha büyük arızaları önlemiş oluruz.
DA makinalarında meydana gelen arızalar çoğunlukla bakımsızlıktan, bilgisizce, kötü koşullarda kullanmadan meydana gelir ve mekaniksel veya elektriksel arıza olarak kendini gösterir. Bu arızaları saptamak için de önceden bazı bilgilere sahip olmak gerekir. Örneğin, bir dinamoda (DA generatöründe) meydana gelen arızayı saptamak için önceden; dinamoda emk in nasıl meydana geldiğini, dış devreye nasıl alındığını ve ne zaman azalacağını veya çoğalacağını bilmeliyiz. Bu tür bilgilere sahip olunduktan sonra arızanın belirlenmesi kolaylaşır.
b. Arızalar ve OnarımlarıDoğru akım makinalarında meydana gelen elektriksel arızaları dört grupta toplayabiliriz.
• Kutup Sargılarında Meydan Gelen Arızalar
1. Devre Kopukluğu
Kopukluk; sarım sırasında dikkatsizlik, çekme, dışarıdan darbe veya bobin içinde meydana gelen kısa devre sonunda ortaya çıkabilir. Bu tür bir arızayı bulmak için, kutupların ara bağlantılarının yalıtkanlığı kaldırılıp seri lamba ile her kutup bobini ayrı ayrı kontrol edilir.
2. Kısa Devre
Bobin iletkenlerinin birbirine değerek akımın kısa yoldan devresini tamamlamasıdır ve sargıların yalıtkan maddesinin ısı, nem gibi dış etkiler nedeniyle yalıtkanlık özelliğini yitirmesinden dolayı meydana gelir. Bobin uçlarının birbirine ve en az iki yerden gövdeye dokunması sonucunda da kısa devre oluşabilir. Kısa devreyi bulmak için, bobinlerin ara bağlantılarının yalıtkanları açılır ve makinanın normal çalışma geriliminin yarısı kadar gerilim uygulanır. Bir voltmetre ile her kutup bobininin arasındaki gerilim ölçülür. Kısa devre olan bobinin uçlarında ölçülen gerilim, sağlam bobinlerde ölçülen gerilimden küçüktür.
3. Gövdeye Kaçak
Kutup sargılarının yalıtkanlıklarının bozulması sonucunda iletkenlerin, makinanın madeni gövdesine dokunması sonucu oluşan bir arıza türüdür. Aynı zamanda, birden fazla gövdeye kaçak, kısa devreleri meydana getirir. Arızayı bulmak için, kutup bağlantıları sıra ile açılır ve seri lamba ile her bobinde ayrı ayrı gövdeye kaçak aranır.
• Endüvi Sargılarında Meydana Gelen Arızalar
1. Devre Kopukluğu
Bu tür bir arıza, özellikle makine yüklendiği zaman kendini gösterir ve kopuk olan bobinin bağlı olduğu dilimlerde kararmalar oluşur. Arızalı bobin endüvi kontrol aleti (Grovler Cihazı) ile bulunur.
2. Kısa Devre
Kısa devre durumunda arızalı bobin fazla ısınır ve bağlı olduğu dilimlerde kararmalar oluşur, makine kıvılcımlı çalışır. Arızalı bobin grovler cihazı ile bulunur.
3. Gövdeye Kaçak
Bu tür bir arıza, birden fazla noktada oluşmuş ise endüvi ısınır ve makine kıvılcımlı çalışır. Sökülen endüvide, kollektör ile gövde arasına seri lamba ile bakılarak arıza bulunur.
• Kollektör ve Fırçalarda Meydana Gelen Arızalar
Kollektörde meydana gelen arızalar, dilimler arasında veya dilimlerle gövde arasında kısa devre olmasındandır. Özellikle dilimler arasındaki mikanın zamanla, yağ, kömür tozu, pislik ve arktan dolayı kömürleşmesi sonucunda, mikalar arasında kısa devre meydana gelir. Dilimlere gelen bobin uçları ayrılır ve komşu dilimler seri lamba ile tek tek kontrol edilir. Bu sırada, seri lamba uçları dilimler üzerinde fazla tutulmamalı, mümkünse düşük gerilimli ve küçük güçlü bir lamba ile kontrol yapılmalıdır. Kontrolden sonra kömürleşmiş mikalar, ince ağızlı demir testere ucu veya çakı ile temizlenmelidir.
Fırça arızaları ise, kömürlerin zamanla küçülmesi, kırılması veya fırça-yay basınçlarının azalmasından dolayı oluşur. Kınlan ve küçülen fırçalar yenileri ile değiştirilir. Yay basınçları ise yeniden ayarlanır veya yenileri ile değiştirilir. Değiştirilen fırçalar fırça yuvalarına, fırçaların kollektöre dokunan bölümleri ise kollektör yuvarlağına göre iyice alıştırılmalıdır. Eğer fırçalar yerlerinden kaymışlarsa, kollektörde ark meydana gelir. Bu taktirde makine yük altında çalışırken, fırça tutucuları en az ark oluşan yere getirilip monte edilir.
• Yatak ve Mekanik Arızalar
Yataklar, zamanla veya bakımsızlıktan bozulabilir. Yatakların bozulması, makinanın çalışmasına engel olur. Yataklarda ısınma olursa veya endüvi mili aşınırsa, hemen sökülüp kontrol edilmelidir. Diğer yandan kapakların gövdeye iyi tutturulmaması sonucunda endüvi nüvesi, kutup pabuçlarına sürterek sıkışmalara ve ısınmaya, hatta kutup sargılarının kopmasına neden olabilir.
Elektrik makinalarındaki arızalar özellikle yağ, toz ve pisliklerin bobinler ve kollektör dilimleri arasına girerek, yalıtkanlığı bozması sonucunda meydana gelir. Makine periyodik olarak temizlenerek yalıtkanlık muayenesi yapılmalıdır. Yalıtkanlıkta azalma varsa, makine fırınlanarak kurutulmalıdır.
ASENKRON MAKİNE SARGILARINDA MEYDANA GELEN ARIZALAR
Asenkron makinalarda 'meydana gelen arızalar genel olarak,
a.Elektriksel arızalar
b. Mekaniksel arızalar şeklinde iki başlık altında toplanabilir.
a. Elektriksel Arızalar
Bu tür arızaların bazıları sarım hatalarından, bazıları da kullanım hatalarından kaynaklanmaktadır.
1. Gövdeye kaçak 2. Bobin grupları arasında kısa devre 3. Bobinler içerisinde kısa devre 4. Bobinlerde veya bağlantılarda kopukluk 5. Bobin gruplarındaki bobinlerde terslik 6. Bobin gruplarında terslik 7. Bobinlerde yanlış gruplandırma 8. Çalışma gerilimine göre yanlış bağlantı 1. Gövdeye Kaçak
Motor gövdesiyle bobinler arasında meydana gelen elektriksel temasa gövdeye kaçak denir. Kaçağın meydana gelme nedenleri:
• Kapakları gövdeye bağlayan civataların bobinlere teması • İletkenlerin oyuk ağızlarına teması • Santrifüj anahtardan gövdeye kaçak
Bu tür arızaların onarımı için, öncelikle hangi iletkenin gövdeye temas ettiği araştırılır. İlk olarak, seri lamba kullanılarak, faz giriş uçları ile gövde arasında kontrol yapılır. Daha sonra, seri lambanın yandığı faza ait bobin grup bağlantıları açılarak, arızanın hangi bobin grubunda olduğu aranır. Bu arama işlemi, arıza yerinin bulunmasına kadar devam eder. Kaçak yeri bulunduğunda, oyuğun yalıtkanı takviye edilir veya bobin grubu yenilenir.
2. Bobin Grupları Arasında Kısa Devre
Bu arıza türü, genellikle bağlantılar sırasında bobin gruplarının yanlışlıkla başka fazlara bağlanmasından meydana gelir veya bobinler yerleştirilirken, çizilme nedeniyle değişik fazlara ait bobinlere temas etmesi sonucunda oluşur. Klemens bağlantı uçları açıldıktan sonra, faz sargısı uçlarına doğru akım uygulanır. Bir pusula ile stator içerisinde manyetik alan kontrolü yapılır. Normal durumda kuzey ve güney yönlerinin bir birine eşit olması gerekir. Pusulanın yön göstermediği bobin grubunda arıza araştırılır. Ayrıca motor kısa bir süre yüksüz çalıştırılarak faz akımları ölçülür ve akımlardan birisinde dengesizlik varsa, o fazda kısa devre olduğu anlaşılır. Bu sırada arızalı faza art bobinlerin ısındığı görülür.
3. Bobinler İçerisinde Kısa Devre
Bobin iletkenleri içerisinde iki veya daha fazla iletkeninin birbiri ile elektriksel temas etmesi, kısa devrelere neden olur. Bobinlerin oyuklara yerleştirilmesi sırasında çizilen iletkenlerin birbirine temas etmesi kısa devreyi meydana getirir. Bunun yanı sıra, aşırı yük nedeniyle meydana gelen ısının yalıtkanlığı bozması sonucunda da kısa devre meydana gelir. Motor yüksüz çalıştırılarak akımlardaki eşitlik kontrol edilir. Farklı akım çeken faz bulunarak arızalı bobin grubu ve dolayısıyla arıza saptanır. Arızalı bobin yeniden sarılır.
4. Bobinlerde veya Bağlantılarda Kopukluk
Klemens tablosunda gevşeme, bobin grupları bağlantı yerlerinde gevşeme ve kopukluk, herhangi bir nedenle bobin iletkenlerinde kopma, bu tür bir arızayı meydana getirebilir. Motorun çalışmasında manyetik bir gürültü olarak ortaya çıkar. Eğer kopukluk bir fazda meydana gelmiş ise, motor iki faza kalacağından bir süre sonra aşırı akım çeken iki faz sargıları ısınır. Klemens tablosundaki bağlantı köprüleri sökülerek, seri lamba ile faz uçları arasında kontrol yapılır. Arızalı faz sargılan saptandıktan sonra, bu kez bobin gruplarının bağlantı yerlerindeki makoronlar sıyrılarak seri lamba ile arızalı bobin grubu veya bağlantı yeri aranır. Arıza bağlantıda ise yeniden lehimlenir, bobinde ise yeniden sarılır.
5. Bobin Gruplarındaki Bobinlerde Terslik
Bobin gruplarının bağlantılarındaki çıkış-çıkışa veya çıkış-girişe şeklindeki uygulamanın yanlış yapılmasından ileri gelir. Bu nedenle yanlış bağlanan faz sargısında ters kutuplaşma olur. Ayrıca bobin grubu içerisinde, bobinlerin oyuklara ters yerleştirilmesi sonucunda da meydana gelebilir. Motor faz akımlarının dengesiz olması ve motorun iniltili çalışması şeklinde kendini gösterir. Dengesiz akım çeken faz sargısı belirlenerek, o faza art bobin gruplarında arıza, pusula yöntemi ve göz ile aranır.
6. Bobin Gruplarında Terslik
Bir faza art bobin grubunun diğer fazın bobin grubu ile bağlanması sonucunda meydana gelir. Pusula ile yapılan kontrolde;N-S-N-S şeklinde kutuplaşma olması gerekirken yan yana aynı adlı kutupların bulunması, o gruptaki yanlış bağlantıyı gösterir. Ters bağlantı yapılan bobin gruplarının bağlantı yeri açılarak düzeltilir.
7. Bobinlerde Yanlış Gruplandırma
Kutupta faz başına düşen oyuk sayısı C değerinin büyük çıkması (4,6,8) durumunda bobinler dörtlü, altılı şeklinde değil de ikili veya üçlü sarılıp, sonra ekleme yapılarak bobin grubu oluşturulur. Bu grup oluşturma, bütün bobinler oyuklara yerleştirildikten sonra yapılırsa, yanlışlıkla değişik fazlara ait bobinler birbiri ile eklenerek yanlış gruplandırma meydana getirilir. Arıza, motorun dengesiz akım çekmesi ve iniltili çalışma ile kendini gösterir. Uzun süre bu şekilde çalışırsa sargılar ısınır.
8. Çalışma Gerilimine Göre Yanlış Bağlantı
Motor bağlantılarının, seri-yıldız, seri-üçgen, paralel-yıldız ve paralel-üçgen şeklinde olması gerekirken, yanlış yapılması sonucunda bu arıza meydana gelir. Motor boşta ısınır ve gürültülü çalışırsa, bağlantı şeklinin yanlış olduğu anlaşılır. Ayrıca, motor boşta normal devrinde döner, yüklendikçe devir sayısı ve gücü düşerse, yine bağlantı yanlışlığı yapıldığı anlaşılır. Bu durumda bağlantılar tekrar kontrol edilir.
b. Mekaniksel Arızalar
Bu tür arızaların başında, yatak sıkışması gelmektedir. Rulmanların yağsız kalması, aşırı ısınması, bilyelerin dağılması gibi nedenlerle yataklarda sıkışma meydana gelmektedir. Ayrıca motor montajı sırasında kapakların doğru kapatılmaması sonucu, rotor milinde kasıntı meydana gelerek rotorun dönüşünü zorlaştırmaktadır.
0 yorum:
Yorum Gönder