1-BUZDOLABI ELEKTİRİK DEVRESİNDE KULLANILAN ELEMANLAR
1-1 KOMPRESÖR
Bir fazlı yardımcı sargılı asenkron motordur.Statorda ana ve yardımcı olmak üzere iki sargı vardır.Yardımcı sargıya yol verme sargısıda denir.Ana ve yardımcı sargının eksenleri uzayda 90 lik elektiriksel açıda bulunur.Ana ve yardımcı sargının Xy/Ry oranı küçük yapılarak yardımcı ve ana sargı akımları arasında 90 faz farkı oluşturulur.Sargı eksenleri arasında faz farkı oluştuğunda döner alan oluşur ve motor yol alır.motor senkron hızının ? 60-75 ulaştığında sargı devreden çıkarılır.
Xy/Ry oranını küçük yapmak için yardımcı sargı ince telden sarılarak direnci küçük yapılır.Ayrıca yardımcı sargı olukların ağızlarına yerleştirilerek Xy reaktansı küçük yapılır.yardımcı sargı yalnız yol verme sırasında devrede kaldığından ısınma problemi yaratmaz.
Yardımcı sargı direnci her zaman ana sargı direncinden büyüktür.
Örnek:AZ 78D kompresör için;
Yardımcı sargı direnci (C-S arası) 43.69?
Ana sargı direnci (C-M arası) 25.24?
S-M arası direnç ölçüldüğünde 68.93? olmalıdır
Sonuç olara en yüksek direncin ölçüldüğü iki ucun karşısındaki uç ortak uçtur.daha sonraki büyük direncin ölçüldüğü uç yardımcı sargı ucu,en düşük direncin ölçüldüğü uç ana sargı ucudur.
Kompresör şebekeye bağlandığında ana sargı ve röle bobini üzerinden geçen akım ana sargı üzerinde bir magnetik alan oluşturur.ancak bu alanın etkisiyle kompresör kalkış yapamaz.ilave bir magnetik alana ihtiyaç vardır.bu ilave alan yardımcı sargı üzerinde oluşur.ilk anda ana sargı üzerinden çekilen aşırı akımdan dolayı röle bobininde oluşan alanın etkisiyle nüve yukarı doğru çekilir ve kontaklar kapanır.yardımcı sargı devreye girer.yardımcı sargının devreye girmesiyle oluşan ilave magnetik alanın etkisiyle kompresör kakışını yapar.kompresör kalkışını yaptıktan sonra ana sargı üzerinde oluşan ters indüksiyondan dolayı çekilen aşırı akım normale düşer.röle bobininde oluşan magnetik alan nüveyi yukarda tutamaz.nüve aşağı düşer.kontaklar açılır ve yardımcı sargı devreden çıkar.asenkron motorlar kalkışta normalde çektikleri akımının 4-5 katı fazlasını çeker.(demeraj akımı)
1-1-a KONDANSATÖRLÜ MOTORLAR
klima ve ticari tip soğutucularda kullanılır.yardımcı sargılı motorlardır.bu motorların sargısına seri olarak bir kondansatör bağlanır.kondansatör yardımcı sargı akımının fazını ana sargı akımının fazına göre 90 kaydırır.kondansatör sürekli olarak devrede kalmaz.motor yol alıp senkron hızının % 80 ulaştığında devreden çıkarılır.
Kondansatörün sürekli olarak devrede kaldığı motorlarda yardımcı sargı sürekli devrede kalır.ancak kondansatörün sürekli devrede kalması maliyeti arttırır.çünkü yardımcı sargı sürekli devrede kalacağı için daha fazla kalın iletkenlerden sarılır.
1-1-b KOMPRESÖRLE YOL VERME ŞEKİLLERİ
A- yardımcı sargı ile yol verme (RSIR-rezistant start ınductıon run)
1/3 HP?den küçük hermetik (kapalı sistem) kompresörlerde kullanılır.kalkış momentleri küçüktür.ev tipi buzdolapları,dondurucular,su soğutucularında kullanılır.bu tip kompresörlerin yardımcı sargı dirençleri yüksektir.sürekli devrede kalacak şekilde dizayn edilmemişlerdir.
Başlangıçta çekilen aşırı akımdan dolayı röle bobininde oluşan magnetik alanın etkisiyle nüve yukarı doğru çıkarak kontakları kapatır ve yardımcı sargı devreye girer.motor senkron hızının %65-75 ulaştığında aşırı akım normale düşer ve röle bobininde oluşan magnetik alan nüveyi yukarıda tutamaz.kontaklar açılır ve yardımcı sargı devreden çıkar.
B-ilk hareket kapasitörü ile yol verme(CSIR-Capacitor start ınductıon run)
1/2 HP kadar olan kompresörlerde kullanılır.kapasitör kalkış momentini arttırır.ticari soğutucularda kullanılır.
Motor kalkışını yaptıktan sonra İHK ve yardımcı sargı devreden çıkarılır.
C-ilk hareket ve daimi devre kapasitörü ile yol verme (CSR-capacıtor start run)
3HP kadar olan kompresörlerde kullanılır.Bazı klimalarda kompresörlere bu şekilde yol verilir.Start kapasitörü (İHK) kalkıştan sonra devreden çıkar.DDK sürekli devrede kalır.
D-Daimi devre kapasitörü ile yol verme (PCS-permanet split capacitor)
1-1-2 TERMİK KORUYUCU
İçinde aşırı akımda kızaran bir rezistans ve rezistansa seri bağlı bimetal plakadan yapılmış bir kontak vardır.
Belirli bir akım şiddetinde,belli bir süre içinde rezistans kızarmak suretiyle bimetal plakayı ısıtır.ısınan bimetal yukarı doğru kıvrılarak kontakları açar.açma akımı ve süresi termik tipine göre değişir.demeraj akımlarında termik devreyi açmaz.çünkü rezistansın bimetali ısıtması için geçen süreden önce kompresör kalkışını yapar ve akım normal değere düşer.kullanılan kompresöre uygun termik kullanılmalıdır.
Örnek:475T Buzdolabında AE 170A 194/220V Arçelik kompresör kullanılmıştır.
AE 170A 194/220
Çektiği akım (normalde) 1.90A
(demerajda) 15.6A
Kullanılan termik MRP 63 HX 3001
Açma akımı=7.7A
Açma zamanı=7.5-14sn
Kapama zamanı=4-60sn
Açma sıcaklığı=120 C
Kapama sıcaklığı=78 C
Kalkış akımında termik açmaz.rezistans 7.5-14 saniyede kızarır halbuki kompresör daha önce kalkışını yapar.
Termik kompresör terminali içine ve tas yüzeyine yerleştirilir.kompresör tası üzerindeki aşırı ısılardan açılabilir.aşırı yük sonucu kompresör zorlanırsa şebekeden aşırı akım çeker.bu durumda sargılar ısınır ve sargı ısısı kompresör tasına geçer.tas aşırı ısındığında termik açılabilir.
1-1-3 AŞIRI AKIM RÖLESİ
Kompresörün yardımcı sargısını devreye sokup çıkaran bir elemandır.bir bobin,bobin içinde hareket eden bir nüve ve nüvenin üzerinde bir kontaktan oluşur.
Kompresörün kalkışı sırasında (demeraj) çekilen aşırı akım nedeniyle röle bobininde oluşan magnetik alan nüveyi yukarı doğru çeker.nüve yukarı çıktığında yay vasıtasıyla baskı parçasını yukarı doğru iter ve kontaklar kapanır.kalkıştan sonra akım normal değerine düşer ve bobinde oluşan magnetik alan nüveyi dolayısıyla baskı parçasını yukarda tutamaz.nüve kendi ağırlığıyla aşağı düşer ve kontaklar açılır.
Örnek:475T buzdolabında AE 170A 194/220 Arçelik kompresör kullanılmaktadır.
Çektiği akım;(normalde) 1.90A
(demerajda) 15.6A
Kullanılan röle:9960A 040 138
Max çekme akımı=6.20A
Min bırakma akımı=5.25A
Kompresörün şebekeden çektiği akım 6.20A üstüne çıktığında röle çekerek yardımcı sargıyı devreye sokar.Akım 5.25A altına düştüğünde kontaklar açılır yardımcı sargı devreden çıkar.
1-1-4 TERMOSTAT
Buzdolabının gövde içi ısısına göre kompresörü devreye sokup çıkaran bir elemandır.bir bulp,bir körük ve körüğün kumanda ettiği bir kontak grubundan oluşur.bulp ve körük içerisinde termostat cinsine bağlı olmak şartıyla R12/R115/R500 gazlarından biri doldurulmuştur.dolabın gövde içi ısısı yükseldiğinde bulp içindeki gaz genleşir,körük şişer,kontakları kapatarak kompresöre akım verir.gövde içi ısısı düştüğünde gazın hacmi küçülür,körük büzülerek kontakları açar ve kompresör devre dışı kalır.
1-1-4-1 TERMOSTAT AYARLARI
Termostatların her bir konumu için kompresörün akımını kestiği (cut out) ve kompresöre akım gönderdiği (cut in) iki sıcaklık derecesi vardır.bu iki sıcaklık derecesi arasındaki farka diferansiyel adı verilir.bu ayar termostat üzerindeki iki vidadan birini yada her ikisini çevirmek suretiyle yapılır.diferansiyel çok düşük ise (açma kapama sıcaklıkları birbirine çok yakın) kompresörün duruş-kalkış zaman aralığı çok kısadır.bu durumda basınç dengeleme süresi yetersiz kalır.bu olay kompresörün yıpranmasına neden olur.diferansiyel ayarı imalatçı firma tarafından yapılır ve vida boyanarak ayarın bozulmaması sağlanır.
Örnek:B 170 Buzdolabında kullanılan TB 04 A 908 termostatında
Termostatın max konumu için sıcaklık/zaman grafiği
1-1-4-2 TERMOSTAT ÇEŞİTLERİ
A-Düğmeden defrostlu termostatlar
Körük tarafından kumanda edilen bir kontak mevcuttur.buzdolabında defrost yapılmak istendiğinde termostat düğmesinin göbeğindeki tuşa basılarak termostat kontakları açık konuma getirilir.böylelikle termostat kontakları açılır.dolabın gövde içi ısısı genel olarak 6+2.5 C üstüne çıktığında düğmenin göbeğindeki tuş dışarı çıkar ve kontaklar körüğün kontrolüne girer.dolabın gövde içi ısısı 6+2.5 C üstünde ise tuşa basılsa bile bırakıldığında geri gelir ve defrost yapılamaz.
Bu tür termostatlar genelde tek kapılı buzdolaplarında kullanılır.
B-çift kapılı buzdolabı termostatları.
Bu tür termostatlarda iki kontak bulunur. Kontaklardan biri körük şiştiğinde kapanır,bozulduğunda açılır.diğer kontak ise sadece termostatın kapalı konumunda açılır.kapalı konum haricinde sürekli kapalıdır.
3-4 nolu kontakları körük kontrol eder
3-6 nolu kontaklar ise termostatın ?kapalı? konumda açık,bu konum dışında sürekli kapalıdır.
3-4 nolu kontaklara bazı termostatlarda 0.5W-82K bir direnç bağlıdır.bu dirence körük ısıtıcısı adı verilir.körük ısıtıcısı termostatın 3-4 nolu kontakları açık iken devrededir.kompresör devre dışı iken termostatın bulunduğu bölümdeki ısı bazen gövde içi ısısından daha düşük olabilir.bu durmda körük içindeki gaz büzülerek kontakları açık tutar.bu durumda defrost süresi uzar.gövde içi ısısı ayarlanan değerin üstüne çıkar.bunu önlemek için kompresör devre dışı kaldığında,rezistans körüğü ısıtmak suretiyle defrost süresini kısaltır.
475T BUZDOLABI DANFOSS/RANKO TERMOSTAT BAĞLANTILARI
C-çift bulplu termostatlar:
Termostat üzerinde iki bulp vardır.kısa bulp ampul termostat kutusu üzerindeki delikli bir muhafaza üzerindedir.gövde içi ısıdan duyarlanmak suretiyle kompresörü devreye sokar.495T buzdolaplarının ilk tiplerinde kullanılmıştır.
Söz konusu buzdolaplarında kısa bulbun kompresörü devreden çıkarmadığı yani defrost yaptırmadığı görüldü.bunun sonucunda alt evaporatörde kar kalınlığı artıyor ve buzdolabının soğutma verimi düşüyordu.ara çözüm olarak çeşitli tek bulplu termostatlardan birer deneme yapılmıştır.
425T Thompson TB 08-A903 termostatı üzerindeki iki ayar vidasından dış kısımdaki 1.5 tur ileri 425T Donfoss/arçelik B 6239 termostatı üzerindeki iki ayar vidasından dış kısımdaki 1.5 tur geri çevrildiğinde karlanma probleminin kalktığı görüldü
1-1-5 ARA BÖLME REZİSTANSI
çift kapılı buzdolaplarında alt ve üst kapılar arasındaki bölmede terlemeyi önlemek amacıyla konulmuştur.üst evaporatör sıcaklığı -18 C civarındayken ara bölmedeki saç profil ısısı -10 C civarındadır.dolabın bulunduğu ortam ısısı 30 C civarındayken,ara bölmedeki saç profile çarpan nemli hava burada yoğuşur.bunu önlemek amacıyla ara bölmeye düşük güçlü (4400ohm/11W) bir rezistans konularak ara bölme ısıtılır.kompresör devrede olsun olmasın ara bölme rezistansı sürekli devrededir.termostat kapalı konumdayken ara bölme rezistansı çalışmaz.ara bölme ısıtıcısı devreye paralel bağlıdır.365 ve 425 buzdolaplarında ara bölme rezistansla ısıtılır.325T,385T,390T,475T,495T buzdolaplarında ara bölme ısıtıcısı yoktur.ara sıcak gazla ısıtılır.425T alt ara bölme rezistansla ısıtılır.üst ara bölme ise sıcak gazla ısıtılır.
1-1-6 KUYRUK EVAPORATÖR REZİSTANSI
çift kapılı buzdolaplarında alt evaporatör üzerine yerleştirilmiş 4400?/11W bir rezistanstır.kompresör çalışırken kuyruk evaporatörü karlanır bu sırada kuyruk evaporatör rezistansı devrede değildir.kompresör devreden çıktığında kuyruk evaporatör rezistansı devreye girer ve kompresörle seri bağlanır.kompresör gücü büyük olduğu için iletken olarak kalır.rezistans çalışarak kuyruk evaporatörünü ısıtmak suretiyle karları eritir.kompresör devreye girdiğinde kuyruk evaporatör ısıtıcısı devreden çıkar.
İlk çıkan 475T buzdolaplarında kuyruk ısıtıcısı gücü 30W. Sık sık ısıtıcı yanması olayı ile karşılaşılıyor ve gövde değiştiriliyordu.imal edilmiş olan buzdolaplarında ısıtıcı gücünü azaltmak amacıyla kuyruk evaporatörüne seri olarak 1N 4004 diyot bağlanmıştır.daha sonra ısıtıcı gücü 11W düşürülmüş ve diyot kaldırılmıştır.
Şeklinde gösterilir.
Şeklinde gösterilir.
Şeklinde gösterilir
Şekillerinden biriyle gösterilir.
Şeklinde gösterilir
Şeklinde gösterilir
